Fen bilimlerinin en temel amaçlarından biri öğrencilerin 21.yy becerilerine hâkim olmaları ve bilim okuryazarı bireyler olarak yetişmeleridir (McComas, Clough ve Almazroa, 2000). Peki, bilim okuryazarı birey olmak neden önemlidir? Bu soruya verilebilecek cevaplardan biri SBK kavramında gizlidir. Çünkü günümüzde her birey hem içinde yaşadığı toplum hem de bütün Dünya’yı düşünerek SBK’ler hakkında karar vermek zorunda kalacağı durumlarla karşı karşıyadır. Nitekim SBK ile ilgili karar verme, bilimsel okuryazarlıkta oldukça önemli bir nokta olarak karşımıza çıkmaktadır (Zeidler ve Keefer, 2003). SBK’ler, genetiği değiştirilmiş organizmalar, klonlama ve küresel iklim değişikliği gibi sosyal, aynı zamanda toplumsal boyutu olan, tartışmalı dolayısıyla çözüme kavuşturulmayı bekleyen ikilemli ve kompleks konulardır (Sadler, 2004; Sadler ve Zeidler, 2005). Dolayısıyla bu konuların öğretilmesi özellikle bilim okuryazarı bireyler yetiştirmek açısından birçok araştırmacı tarafından fen eğitiminin bir amacı olarak görülmektedir (Driver, Newton ve Osborne, 2000; Hofstein, Eilks ve Bybee, 2011; Lee, Chang, Choi, Kim ve Zeidler, 2012; Zeidler, Sadler, Simmons ve Howes, 2005). Ayrıca, fen eğitiminde SBK’ler aracılığıyla gerçekleştirilen uygulamaların; geleceğe bilinçli vatandaşlar hazırlamak, bireylerin karar verme süreçlerinde akıl yürütmeyi kullanarak sağlıklı kararlar vermelerine yardımcı olmak, bu konuları bilimsel temelde tartışmaya teşvik etmek ve bireylerin karşılaştıkları problemlerin üstesinden gelebilmelerini kolaylaştırmak gibi amaçları vardır (Simonneaux, 2008). Uluslararası literatürde bu kadar önemle üzerinde durulan bir konu olarak SBK’ler ülkemizde de 2013 yılında fen dersi öğretim programına fen eğitiminin amaçlarından biri olarak eklenmiştir (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 2013). Yine en son 2018 yılında güncellenen fen bilgisi dersi öğretim programının özel amaçları arasında “Sosyobilimsel konuları kullanarak muhakeme yeteneği, bilimsel düşünme alışkanlıkları ve karar verme becerileri geliştirmek” şeklinde bir amaç ifadesi yer almaktadır (MEB, 2018).

SBK’ler öğrencilere sosyal etkileşim ve tartışma yoluyla bu konularda karar verme süreci için bilgi ve beceri kazandırmaya yönelik pedagojik bir strateji olarak kabul edilmektedir (Zeidler vd., 2005). Pedagojik bir strateji olarak Zeidler (2014), SBK’nin öğretiminde;

  • bu konularla ilgili karar vermek için bilimsel, kanıta dayalı muhakeme gerektiren, anlamlı, tartışmalı ve iyi yapılandırılmamış konulardan yararlanılması,
  • öğrencilerin diyalog, tartışma, münazara ve argümantasyona katılmalarını gerektiren sosyal sonuçları olan bilimsel konuların kullanımının sağlanması,
  • nispeten ahlaki muhakeme gerektiren açık veya örtük, ahlaki bileşenlerin entegre edilmesi,
  • erdem ve karakter oluşumunun uzun vadeli pedagojik hedefler olarak vurgulanması gerektiğini savunmaktadır.

Burada vurgulandığı üzere SBK’nin içeriği ne olursa olsun, doğasındaki belirsizlik nedeniyle tartışmaya açık olup, iyi bir muhakeme süreci gerektirdiğinden bireyin karakter gelişimine etki etmektedir. Bu gelişim bir anlamda onların gelecekte karşı karşıya kalacakları SBK’ler hakkındaki tartışmaların kalitesi ve bu konuları çözüme ulaştırabilmeleri için gerekli olan bilgi ve becerilerin bütünüdür. Bu bağlamda öğrencilerin sık sık SBK’ler ile etkileşim içinde olmaları bu gelişimi destekleyecektir.

Yukarıda da bahsedildiği gibi SBK örnekleri tüm Dünya’yı ilgilendiren küresel konular olabileceği gibi yerel bağlamda ele alınabilecek konular da olabilmektedir. Uluslararası literatürde yerel düzeyde yapılan araştırmalar (Evagorou, Jiménez-Aleixandre ve Osborne, 2012; Kolstø, 2006; Patronis vd., 1999; Rose ve Barton, 2012) bulunmakla birlikte küresel SBK’lerin ele alındığı çalışmalara göre daha az sayıda olduklarını söylemek mümkündür. Benzer şekilde ülkemizde de yerel SBK çalışan araştırmacı sayısı daha azdır. Ulusal literatürde yerel düzeyde nükleer santral kurulumu (Demircioğlu ve Uçar, 2014; Eş, Mercan ve Ayas, 2016), HES, organik çay ve Yeşil Yol Projesi (Atasoy, Tekbıyık ve Yüca, 2019) ve Bolu İli’ne özgü Seben Taşlıyayla Sulama Göleti, tavuk kümesleri, deri üretimi, baz istasyonları ve Köprübaşı Barajı ve HES konuları (Capkinoglu, Yilmaz ve Leblebicioglu, 2020) gibi konularla ilgili yapılan araştırmalar mevcuttur. Bu araştırmalar belli bir yöreye veya bölgeye özgü konular çerçevesinde yapılandırılmıştır.

SBK’nin, öğrencilerin gerçek hayatlarında karşılaşabilecekleri bilimle ilişkili sosyal konulardan haberdar olmalarına olanak verdiği (Sadler ve Fowler, 2006) göz önünde bulundurulduğunda yerel SBK’lerin önemi ortaya çıkmaktadır. Küresel konular karşısında belki daha duyarsız davranacak olan öğrenciler, kendi hayatlarında karşılaştıkları tartışmalı bir durum karşısında daha farklı tepki vereceklerdir. Nitekim, gerçek bir problem hakkında tartışmanın, öğrencilerin sosyobilimsel konuların kompleks boyutunu fark etme ve argümantasyon becerilerini geliştirdiği rapor edilmiştir (Patronis vd., 1999). Bu projede yer alan araştırmacılar ise öğrencilerin kendilerinden uzaktaki bir SBK hakkında görüş bildirmelerinin, yüksek oranda o konu ile ilgili okudukları, izledikleri, duydukları ve gördükleriyle sınırlı kalacağını düşünmektedir. Oysa öğrencilerin kendi yaşadıkları şehirde veya içinde bulundukları bölgede yer alan yerel bir SBK, diğer bir deyişle kendilerinin ve yakınlarının bu konulardan muzdarip oldukları bir SBK söz konusu olduğunda daha farklı bir bakış açısıyla bu konuyu ele alacaklardır. Ayrıca, günlük yaşamlarında karşılaşmadıkları bir konu hakkında gerçekçi yorumlarda bulunamayacaklardır. Dolayısıyla verdikleri kararlar da farklılaşacaktır. İşte bu nedenlerle araştırmacılar yerel SBK öğretiminin bu projede yer alacak olan öğretmen adayları için daha anlamlı olacağına inandığından Kızılırmak Deltası örneğini seçmişlerdir.